Prof. Dr. Deniz Somer

Göz hastalıkları uzmanı Profesör Doktor Deniz Somer’ in  akademik çalışmaları şaşılık ve çocuk göz hastalıkları üzerine yoğunlaşmıştır. Halen Ankara’da Özel Budak Göz Hastalıkları Merkezi’n de göz doktoru olarak faaliyet göstermektedir.

Herkesin düz bakan iki göze sahip olma hakkı vardır.

ŞAŞILIK

Çocukluk yaşta şaşılık sıklıkla, diğer açılardan normal olan çocuklarda görülür. Ailesel bir yatkınlık söz konusu olabilir. Bazı olgularda ise düzeltilmemiş kırma kusurlarına bağlı ortaya çıkar.
Ancak tüm bunların yanında şaşılık, görmeyi bozan ciddi bir göz hastalığının veya sinir felçlerinin bulgusu da olabilir…

Erişkin yaşta şaşılık, çocukluk yıllarından kalmış bir şaşılığın yeniden belirgin hale gelmesi sonucunda oluşabileceği gibi, yeni bir başlangıç ile ortaya çıkmış da olabilir.
Yetişkinlikte aniden ortaya çıkan şaşılık durumlarında hastalar hemen her zaman çift görmeden şikayet ederler…

ANORMAL BAŞ POZİSYONU

Anormal baş duruşu, başın düz baş pozisyonundan farklı bir yönde tutularak bakılması anlamındadır. Bazen gözde şaşılık olduğunda, gözde kayma miktarı bazı pozisyonlarda tamamen düzelir ya da farklı bakış pozisyonlarına göre değişkenlik gösterir.  Bu durumda beyin çift görmeyi ortadan kaldırmaya ve/veya göz yorgunluğunu gidermeye çalıştığı bu pozisyonda  bakmayı tercih eder. Çocuk / Erişkin tipik olarak başını, kaymanın düzeliği veya azaldığı bu konuma yerleştirerek o şekilde karşıya bakar…

HASTALARA YÖNELİK BİLGELER

Çocukluk çağındaki görme bozukluklarının en önemli yanı, erken dönemde tanınıp tedavi edilmezlerse, ileri yaşlarda tedavinin güç, hatta bazen imkânsız olabilmesidir. Görme doğumdan sonra başlayan ve beyin tarafından “öğrenilen”  bir fonksiyon olup, görme keskinliğinin ‘tam’ olarak nitelediğimiz ideal düzeye ulaşması 3.5-5 yaş civarında tamamlanmaktadır. En hızlı gelişim dönemi ise 0-1 yaş arası dönemdir. 0-1 yaş döneminin ilk 2-5 ayında ise üç boyutlu görme dediğimiz en üst düzey görme (derinlik hissi; stereopsis) gelişimi olmaktadır.

Bu, çoğu ebeveynin, özellikle çocukları bebekken veya yeni yürümeye başlayan yaş dönemde iken sorduğu bir sorudur. En iyi cevap, gerçekten gözlüğe ihtiyacı olan çoğu küçük çocuğun gözlüklerini sorunsuz (mutlu bir şekilde) takacağıdır, çünkü gözlüğün görüşlerini iyileştirdiğini fark ederler. Öncelikle myop cam takan çocuklar hemen net görüş sağladığından gözlüğü hevesle takmak isterler. Hipermetropide ise başlangıçta, bazı çocuklar gözlüklerini takmaya karşı bir miktar direnç gösterebilir, ancak ebeveynlerin olumlu bir tutum sergilemesi gerekir. Çocuk işbirliği yapmazsa, doktor çocuğun gözlüğe uyum sağlamasına yardımcı olmak amacıyla göz bebeğini büyütücü ve görmeyi bulanıklaştırıcı bir göz damlasını kısa süreli reçete edebilir.

Göz tembelliği (ambliyopi), bebeklik veya çocukluk döneminde anormal görme gelişimi nedeniyle bir veya iki gözde görme azalması durumudur. Yaşamın ilk birkaç yılında beyin, gözlerin sağladığı görüntüleri görmeyi ve yorumlamayı öğrenmelidir. Ambliyopide beyin gözden zayıf bir görüntü alır ve bu nedenle de “iyi görmeyi” öğrenemez. Beyin ve göz arasındaki sinir yollarının uygun şekilde uyarılamaması  görme azlığı ile sonuçlanır.

Gözlerin normalde paralel olması gereken doğrultusunun bozulması, yanlış hizalanması şaşılık olarak adlandırılır. Şaşılıkta bir göz bakış duğrultusuna bakarken diğeri farklı bir noktaya bakar.

Şaşılığın birçok farklı türü vardır. Şaşılık sıklıkla gözün yanlış hizalanma yönü ile tanımlanır. Yaygın şaşılık türleri esotropya (içe kayma), ekzotropya (dışa kayma) ve hipertropya (yukarı kayma) dır.

Anormal baş duruşu, başın düz baş pozisyonundan farklı bir yönde tutularak bakılması anlamındadır. Anormal baş pozisyonları, çene yukarı, çene aşağı, başın sağa veya sola eğilmesi, yüzün sağa veya sola dönmesi veya bu anormal baş pozisyonlarından herhangi birinin bir kombinasyonunu içerebilir.

Göz yuvarlak, büyücek  bir bilye şeklindedir ve gözü hareket ettiren kaslar gözün beyaz kısmı (skleraya; gözün dış kaplaması) üzerine yapıştırılmış elastik bantlara benzerler. Kaslar hareket ettiğinde göz pozisyon değiştirir. Göz hareketlerini sağlayan kasların tamamının kontrolü beyin tarafından gerçekleştirilir.

Cerrahi, kasların göz küresi üzerinde yapıştıkları bölgeden ayırılarak, gözün başka bir yerine yerleştirilmesi girişimidir. Cerrahi tedavi yöntemleri temel olarak göz dışı kasların güçlendirilmesi, zayıflatılması veya hareket yönlerinin değiştirilmesine yönelik girişimler olarak özetlenebilir.

Şaşılık her yaşta düzeltilebilen bir sorundur; yetişkin yaştaki şaşılıklar da çocukluk yaşında olduğu gibi cerrahi olarak düzeltilebilir. Ancak çocuklukta ortaya çıkan kaymaların çocuk yaşta düzeltilmesi durumunda, beyinde iki gözün birlikte kullanma fonksiyonunda oluşan “düzelme” , erişkin yaşta ilk kez ortaya çıkmış kaymalarda sıklıkla gözlenmez.

Aynı görüntünün iki farklı görsel yönde algılanmasıdır.

Kişi iki gözü açıkken çift gördüğünü ve bir gözünü  kapatttığında  çift görmenin ortadan kalktığını farkediyorsa, şaşılık ile ilgili bir çift görme akla gelir. Çift görme okuma, araba kullanma gibi becerilerin azalmasına yol açan başedilmesi zor bir durumdur.

Bir yetişkinde: Tiroid (Graves’) hastalığı, myastenia gravis gibi göz kaslarını tutan genel vücut hastalıklarına, Göz kaslarını çalıştıran sinirlerin diyabet, multiple skleroz, beyin tümörü, kafa travması veya felç (inme) gibi nörolojik bir duruma bağlı felçleri veya yine nörolojik (sinir sistemi kaynaklı) hadiselerin beyindeki tek görme merkezi fonksiyonlarını bozmasına bağlı gelişen edinsel şaşılıklarda çift görme ortaya çıkabilmektedir.

Botox (Botulinum toksini) 40 yılı aşkın süredir (1981) şaşılık tedavisinde kullanılmaktadır. Aslında Botox tedavisinin tıptaki ilk uygulaması şaşılık üzerinde olmuştur. 1989’da Amerikan Gıda İlaç Kurulu (FDA) onayı alındıktan sonra tüm dünyada şaşılık tedavisinde daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta cerrahiye bir alternatif olacağı umuduyla geliştirilmiştir. Göz kaslarına uygulanan dozlarda insan vücuduna hiçbir zararlı etkisi bulunmamaktadır.

Göz kırpma gözü öncelikle kurumaktan koruyan bir refleksdir. Ayrıca gözü kırpmak parlak ışıkların, parmak veya ona doğru gelen toz, kir gibi yabancı maddelerin, yabancı cisimlerin göz yüzeyine ulaşmasına engel olur. Ayrıca göz kırpma, göz yüzeyini besleyen ve temizleyen gözyaşı miktarını ve yapısını  düzenleyici etki gösterir.

Yenidoğan bir bebek dakikada sadece 2 kez göz kırpar. Bu, ergenlik döneminde dakikada 14-17 sayısına kadar ulaşır ve hayatın geri kalanında bu sayıda korunur. Göz kırpma sayısı ağrı, parlak ışık varlığı, sıcaklık ve nemdeki değişiklikler ve sohbet sırasında  verilen tepkiler doğrultusunda artabilir.

Miyopi, gözün çok uzun olması veya odaklanma gücünün aşırı olması nedeniyle ışık ışınlarının olması gerektiği şekilde retinanın üzerinde değil, önüne odaklanmasıyla oluşur. Uzaktaki nesneler bulanık görünür ve göze yaklaştıkça netleşir. Bu durum ailesel geçişli (kalıtsal) olabilir veya prematüre doğumla ilişkili olabilir ve her yaşta ortaya çıkabilir. Genel olarak Avrupa’ da 8 yaş altındaki çocuklarda miyopi prevalansı düşüktür, ancak Asya ülkelerinde çok daha yüksektir (çocukların yaklaşık% 80 i miyoptur). Konkav veya negatif camlı (-) gözlükler, objelerden gelen ışınları retinaya odaklar ve görüş iyileşir.

Ekran süresi, akıllı telefonlar, elektronik tabletler, dizüstü bilgisayarlar, masaüstü bilgisayarlar ve televizyon ekranlarının kullanıldığı herhangi bir zaman dilimini içerir. Yıllar içinde ekranla yaşanan eğlenceli zamanın artışı ve bu dijital ekranlarda, Covid19 pandemisi ile birlikte çevrimiçi öğrenmenin (e-öğrenme) de gündeme gelmesi nedeniyle, ekran kullanımıyla ilgili olabilecek olası göz sorunlarının farkında olmak her zamankinden daha önem kazanmıştır.

Çevrimiçi öğrenme (e-öğrenme veya uzaktan öğrenme), internet üzerinden sanal olarak ve bilgisayar ekranı, televizyon veya elektronik tablet aracılığıyla gerçekleştirilen eğitim yöntemidir. Koronavirüs (COVID-19) pandemisinin başlamasıyla birlikte, okul sistemlerinde çevrimiçi öğrenme birçok yerde zorunlu, birçok bölgede ise eskiye göre çok daha yaygın hale geldi. Bu süreçte Türkiye dahil dünya üzerinde özellikle okul çağındaki çocuk-gençler internet, tablet, dizüstü bilgisayar gibi ekranlı sistemleri kullanma gereksinimi nedeniyle hayatlarında büyük ayarlamalar yapmak zorunda kaldılar. Pandemi sürecinin bu zorlayıcı dönemi bitse de, dünyanın birçok bölgesinde ve birçok sınıf düzeyinde, çevrimiçi öğrenmenin kalıcı olma olasılığı da mevcut.

Elektromanyetik spektrumun retina’ nın duyarlı olduğu bölümü 360 nm (nanometre) ve 760 nm arasında yer alır.
Gözün gelen vizüel bilgiyi doğru olarak değerlendirebilmesi için ışığın retina üzerinde doğru şekilde odaklanabilmesi gerekir.
Işık düz bir hat boyunca yol alır. Ama bir ortama gelince kırılır .
Biz buna REFRAKSİYON diyoruz.

Bu bölümde Down sendromu, serebral palsi (SP) (ya da beyin felci) ve otizmli çocukların gözlük takmayı reddetme sorunu nedeninden bahsedilecektir.

Zihinsel engelli çocuklar diğer çocuklara göre çok daha fazla göz ve görme sorunları riski altındadır. Bu çocuklarda, kırma kusurları (uzağa bakış için gözlük ihtiyacı) gibi problemleri yanında son derece önem arzeden yakın görme yeteneğinin azlığı (akomodasyon yetersizliği) de sıklıkla söz konusu olabilir.

Zeka, yakını iyi görme ile gelişen bir fonksiyondur, çocuk tarafından “yakın” fonksiyonların yerine getirilebildiği süreçlerle gelişir.

Özellikle Down sendromlu çocuklar,  görme yoluyla öğrenen öğreniciler olarak kabul edilirler ve görme, gelişimsel dönüm noktalarına ulaşılmasına, eğitici ve yaratıcı  materyallere erişime katkıda bulunan anahtar bir duyudur.